طلاق
طلاق چیست؟
در پاسخ به سوال اینکه طلاق چیست؟ می توان گفت: طلاق عبارت است از «انحلال ازدواج دائم با شرایط و تشریفات خاص از جانب مرد یا نماینده قانونی او.» از این رو، تنها مخصوص ازدواج دائم است و انحلال ازدواج موقت از طریق بخشش باقیمانده مدت ازدواج از سوی مرد و یا پایان مدت تعیین شده ازدواج صورت می‌گیرد. بر طبق قانون مدنی و مقررات فقهی، طلاق از طرف مرد است و زن تنها با داشتن دلیل موجه و اثبات آن می تواند از دادگاه تقاضای طلاق کند، مگر این که طلاق توافقی ( دارا بودن شرایط طلاق توافقی ) باشد یا زن وکالت در طلاق (حق طلاق) داشته باشد. در ادامه به بررسی انواع طلاق، مراحل طلاق، شرایط طلاق توافقی، طلاق از طرف مرد و طلاق از طرف زن صحبت خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.
انواع طلاق
الف ـ تقسیم بندی طلاق بر اساس موجبات آن:
۱ـ طلاق از طرف مرد:
یکی از انواع طلاق، طلاق از طرف مرد می باشد. با توجه به ماده (1133) قانون مدنی می توان گفت که: «مرد می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون طلاق، با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید.». مراحل طلاق به این صورت است که اگر مرد بخواهد زن خود را طلاق بدهد، باید به دادگاه مراجعه کند و دادگاه با ارجاع اختلاف به داوری، اقدام به صلح بین زوجین می‌کند (ایجاد صلح بین مرد و زن) و در صورتی که بین زن و مرد صلح برقرار نشود، گواهی عدم سازش صادر می شود و باید مراحل طلاق را طی کند.
عدم رضایت زن موثر در صدور یا عدم صدور گواهی عدم امکان سازش برای اجرای صیغه طلاق نیست. لیکن مرد حتی اگر عذر موجهی برای طلاق داشته باشد، باز هم موظف است، مهریه، جهیزیه و نفقه زن را مطابق با قانون طلاق و مهریه پرداخت کند. اما اگر عذر موجهی وجود نداشته باشد، این حق برای زن وجود دارد که علاوه بر مهریه، جهیزیه و نفقه، اجرت المثل کار هایی را که در طول زندگی مشترک با عدم قصد تبرع و به دستور مرد انجام داده است، دریافت کند.
2ـ طلاق از طرف زن:
از دیگر انواع طلاق ، طلاق از طرف زن می باشد. طلاق در صورت عجز یا امتناع از پرداخت نفقه یکی از موارد طلاق از طرف مرد است: در صورتی که شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند و عدم امکان اجرای حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه، زن می‌تواند برای طلاق به حاکم مراجعه کند و حاکم مرد را مجبور به طلاق نماید. این چنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه. در واقع پس از طرح دعوی مطالبه نفقه علیه زن و محکومیت وی و صدور اجرائیه و در نهایت عدم اقدام شوهر برای اجرای حکم، می‌توان دادخواست طلاق به علت ترک انفاق را مطرح نمود.
عسر و حرج زن (ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی) یکی از موارد طلاق از طرف مرد است :
در صورتی که دوام پیدا کردن ازدواج باعث عسر و حرج زوجه (زن) شود، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه کرده و دادخواست طلاق دهد (طلاق از طرف زن) و مراحل طلاق را طی کند، چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج (مرد) را اجبار به طلاق کند و در صورتی که مجبور کردن مرد اثر گذار نباشد زوجه (زن) به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود. ویژگی خاص طلاق عسر و حرجی این است که حقوق مالی زوجه محفوظ است و میزان مهریه ای که بذل خواهد شد، بسته به نظر قاضی و خود زوجه دارد.
موارد ذيل در صورت احراز توسط دادگاه صالح از مصاديق عسر و حرج محسوب مي‌گردد:
1ـ ترك زندگي خانوادگي توسط مرد کم کم به مدت شش ماه و يا نه ماه متناوب در مدت يك سال بدون داشتن عذری موجه.
2- اعتياد مرد به يكي از انواع مواد مخدر و يا عادت داشتن مرد به مصرف به مشروب الكلي كه به زندگی خانوادگی ضربه میزند و پا فشاری مرد به مصرف و عدم علاقه به ترک.
3- محكوميت قطعي مرد به حبس پنج سال يا بيشتر از پنج سال توسط دادگستری.
4- ضرب و شتم يا هرگونه سوء استفاده مستمر زوج كه عرفاً با توجه به وضعيت زوجه قابل تحمل نباشد.
5- ابتلاء مرد به بيماري هاي بدون درمان روانی يا هر مریضی بدون درمان ديگري كه زندگي زناشویی را مختل نمايد.
غیبت زوج یا همان مرد: هرگاه شخصی به مدت 4 سال یا بیشتر غیبش زند، همسر او می تواند تقاضا نامه طلاق دهد و مراحل طلاق را طی کند.
با توجه به ماده ۱۰۲۳ قانون طلاق، محکمه طی سه نوبت آگهی هر یک به فاصله یک ماه در جراید محل و یکی از روزنامه های کثیر الانتشار تهران منتشر می‌کند. هرگاه یک سال از تاریخ اولین اعلان بگذرد و حیات غایب ثابت نشود، حکم موت فرضی در مورد مرد صادر می شود. پس از طلاق و در فرض مراجعت و پیدا شدن مرد، هیچ حقی برای او متصور نیست. مگر اینکه قبل از انقضای عده باشد که در این فرض برای زوج، حق رجوع باقی است.
شروط ضمن عقد با وکالت به زن در طلاق (ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی)؛ هر دو طرف خطبه عقد (مرد و زن – زن و شوهر) می‌توانند هر شرطی را که مخالف با تقاضای عقد مزبور نباشد، در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند. مثل اینکه شرط شود، هرگاه شوهر، زن دیگر بگیرد و یا اینکه در مدت معینی غایب شود یا ترک انفاق نماید یا بر علیه حیات زن سوء قصد یا سوء رفتاری نماید که زندگانی آن ها با یکدیگر غیر قابل تحمل شود، زن وکیل باشد که پس از اثبات تحقق شرط در محکمه و صدور حکم نهایی، طلاق خود را ثبت نماید. اگر زن بتواند یکی از شرط های درج شده در سند ازدواج را ثابت کند، وکیل شوهر در طلاق و قبول بذل می‌شود و اختیار به دست خود اوست که به وکالت از شوهر چه مقدار از مهریه ای را قبول بذل و تعیین کند.
3. طلاق توافقی:
در طلاق توافقی که یکی از انواع طلاق است، زن و شوهر، هم زن و هم شوهر، تقاضا دهنده طلاق هستند و در کلیه موارد با هم توافق کرده اند که باید با مراجعه شخصی به دادگاه خانواده یا توسط وکیل های خود، اعلام توافق خود را در اموری همچون وصول یا بذل مهریه، نفقه ایام عده، حضانت فرزند بعد از طلاق، ملاقات فرزند، شیوه پس دادن جهیزیه و سایر حقوق دوران زوجیت را کتباً نوشته و به دادگاه جهت ضبط در پرونده بدهند و مراحل طلاق را طی کنند. توافق و تراضی زوجین در طلاق توافقی باعث می‌گردد؛ رأی صادره از دادگاه بدوی مستند نهایی اجرای صیغه طلاق در دفتر ثبت رسمی قرار گیرد و پرونده به دادگاه تجدید نظر استان و دیوان عالی کشور (به واسط عدم تجدید نظر خواهی یا فرجام خواهی زوجین) ارسال نگردد. وفق ماده (27) قانون جدید حمایت از خانواده، موضوع طلاق توافقی به داوری ارجاع نمی‌شود. در صورتی که زوجین در جلسه دادگاه بر امری توافق نمایند، هر کدام از آن‌ها تا زمانی که صیغه طلاق جاری نشده، می توانند از توافق خود عدول کنند.
شرایط طلاق توافقی از ابتدای آذر ماه سال ۹۷ در شهر تهران:
قبل از تاریخ ذکر شده، زن و شوهر، تقاضا دهنده طلاق یا وکیل هایشان برای ثبت دادخواست طلاق توافقی به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه و دادخواست طلاق توافقی خود را ثبت می‌نمودند، لیکن از ابتدای 01/09/1397، دفاتر مذکور مجاز به ثبت دادخواست طلاق توافقی بدون ارائه گواهی مراکز غربالگری و یا مشاوره خانواده که اصطلاحاً به آن «گواهی عدم انصراف از طلاق» گفته می شود، نیستند. اما باید طرفین شرایط طلاق توافقی را داشته باشند و مراحل طلاق را طی کنند.
تقسیم بندی طلاق بر اساس انواع طلاق:
الف ـ طلاق رجعی:
یکی دیگر از انواع طلاق، طلاق رجعی است که در آن شوهر در مدت زمان عده می تواند بدون نیاز به خواندن دوباره خطبه عقد دوباره به همسر خود مراجعه کرده و زندگی مشترک و زندگی زناشویی را از سر گیرند.
ب ـ طلاق بائن:
یکی دیگر از انواع طلاق، طلاق بائن است. در این نوع، با طلاق، بین زن و شوهر جدایی کامل اتفاق می افتد و به خاطر همین در مدت عده اگر از طلاق منصرف شوند، باید با جاری کردن صیغه عقد ازدواج مجددا ازدواج نمایند. نفقه زن در مدت عده هم بر خلاف طلاق رجعی، به عهده مرد نیست و اگر زن یا شوهر در مدت عده بمیرد، دیگری از او ارث نمی برد. در طلاق بائن برای شوهر حق رجوع نیست.
ماده ۱۱۴۵: در موارد ذیل، طلاق بائن است:
۱. طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود.
۲. طلاق یائسه (اگر مسلم باشد، زوجه یائسه است، طلاق او بائن است، نه رجعی و در طلاق نامه باید یائسه بودن وی ذکر شود.)
۳. طلاق خلع (زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد، طلاق بگیرد، اعم از این که مال مزبور عین مهر یا معادل آن و یا بیشتر و یا کم‌تر از مهر باشد) و مبارات (کراهت از طرفین باشد، ولی در این صورت عوض باید زائد بر میزان مهر نباشد) مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد.
۴. سومین طلاق که بعد از سه وصلت متوالی به عمل آید، اعم از این که وصلت در نتیجه رجوع باشد یا در نتیجه نکاح جدید.
اجرای صیغه طلاق:
اجراي صيغه طلاق و ثبت آن پس از رسيدگي دادگاه و صدور گواهي عدم امكان سازش صورت خواهد گرفت. با توجه به این که دادگاه پس از بررسی موضوع طلاق، مساله را به داوری ارجاع می‌دهد و پس از کسب نظر داوران مبادرت به صدور حکم می‌کند. چنان چه داور های انتخاب شده از ناحیه دادگاه موفق به این کار نشوند با اعلام مراتب به دادگاه خانواده، دادگاه مذکور درخواست گواهی عدم امکان سازش صادر می‌کند تا با مراجعه به یکی از دفاتر ثبت طلاق، حکم صادره اجرا و صیغه طلاق جاری شود و وارد شناسنامه زوجین شود.
با طلاق از طرف زن که یکی از انواع طلاق است، دادگاه می تواند همان موقع حکم عدم امکان سازش را صادر کند و به او وکالت در توکیل بدهد تا با مراجعه به دفترخانه و ارائه حکم عدم امکان سازش و وکالت نامه فوق الذکر خود را طلاق دهد. حال اگر زن از رفتن به دفترخانه خودداری کند، شوهر به شخصه با مراجعه به آنجا و ارائه گواهی عدم امکان سازش می‌تواند صیغه طلاق را جاری کند و دفتر خانه به زن موضوع را ابلاغ می کند.
شروع مدت زمان داشتن گواهی عدم سازش زن و شوهر از تاریخ ابلاغ به محکوم له است. مدت زمان داشتن اعتبار گواهی عدم امکان سازش زن و شوهر برای تسلیم به دفتر رسمی ازدواج و طلاق سه ماه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی یا قطعی شدن رأی می‌باشد.
مطابق با بند نه از ماده چهار قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱/۱۲/۰۱، رسیدگی به طلاق در صلاحیت دادگاه خانواده است. طلاق پرونده ای است که با اعتراض هر کدام از زوجین در سه مرحله (دادگاه بدوی، دادگاه تجدید نظر استان مربوطه، دیوان عالی کشور) را طی می‌کند. پرونده طلاق در صورت مقاوت زوجین، پرونده‌ای طولانی است و صبر بسیار می‌طلبد. مدت اعتبار حکم طلاق شش ماه از تاریخ رأی فرجامی یا انقضای فرجام خواهی می‌باشد.
سوال ـ در صورت داشتن حق طلاق آیا برای طلاق توافقی باز هم باید به مشاور مراجعه کرد ؟
پاسخ: از تاریخ 01/09/1397 ثبت دادخواست طلاق توافقی و طی مراحل طلاق ، در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی؛ الزاماً با تسلیم گواهی عدم انصراف از طلاق، صادر شده از سوی مراکز مشاوره خانواده بهزیستی به دفاتر فوق الذکر میسر خواهد شد.
سوال ـ آیا در طلاق خلع زوجه می‌تواند به بذل رجوع نماید؟
پاسخ: به موجب استفتائات قضایی، چنانچه زوجه، رجوع به بذل نمايد، صحيح و نافذ است و طلاق رجعي مي‌شود، شوهر مي‌تواند رجوع کند و بدون عقد دوباره او را زن خود قرار دهد.
سوال ـ اگر زوجه موفق به اخذ گواهی عدم امکان سازش شود ولی زوج پس از ارائه گواهی از سوی زوجه به دفتر ثبت طلاق تقاضای اعسار از پرداخت مهریه نماید، آیا گواهی عدم امکان سازش بی اعتبار می‌شود؟
پاسخ: اگر زن گواهی عدم امکان سازش با شوهر را در مهلت ذکر شده، قانونی به دفتر ثبت طلاق تسلیم کرده باشد، با تقدیم دادخواست اعسار یا درخواست تقسیط پرداخت مهریه، به اعتبار گواهی عدم امکان سازش خدشه ای وارد نمی آید.