در تعریف عقد هبه در ماده ۷۹۵ قانون مدنی مقرر می دارد، هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجانی به فرد دیگری تملیک می کند، تملیک کننده واهب و طرف دیگر را متهب و مالی را که مورد هبه قرار گرفته را عین مرهونه می گویند.

برای تحقق عقد هبه، دو عنصر مادی و ارادی لازم است. اولاً باید مالی از دارایی واهب به دارایی متهب منتقل گردد، بدون اینکه عوضی داشته باشد. ثانیاً بایستی واهب قصد بخشش یاد تملیک مجانی داشته باشد، نه از طریق ادای دین و وفای به عهد هبه مفهومی عام تر از صدقه هدیه و جایز است. در ادامه به بررسی موضوعات عقد هبه، شرایط عقد هبه و شرایط قانونی عقد هبه خواهیم پرداخت. پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

 

مفهوم اصطلاح عقد هبه از نگاه حقوقی

 

اصطلاح عقد هبه در بخش ‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد که یکی از این بخش‌ها، مربوط به حوزه املاک و مسکن می‌باشد.

از منظر لغوی؛ واژه هبه به معنای هدیه، بخشش و صدقه معنا شده است.

از منظر حقوقی؛ عقد هبه به نوعی از عقد اطلاق می‌شود که در آن، یکی از طرفین عقد، به صورت رایگان مال یا ملکی را به طرف دیگر اهدا می‌نماید. به شخصی اهدا کننده (تملیک کننده)، در اصطلاح حقوقی، واهب گویند و شخصی را که آن مال یا ملک مربوطه به تملکش در آمده است، متهب می‌نامند. همچنین مالی که به عنوان هبه در نظر گرفته شده است، عین موهوبه نام گذاری می‌شود. به تعبیر ساده تر؛ عقدی که در آن، یکی از طرفین (واهب) مالی (عین موهوبه) را به صورت رایگان به تملک طرف دیگر (متهب) در می‌آورد، عقد هبه می‌نامند.

طبق قانون و شرع؛ واهب بایستی مالک اصلی عین موهوبه باشد و در غیر این صورت، شرایط عقد هبه دارای اشکال اساسی است.

 

 

 

عقد هبه، هبه اموال غیر منقول

 

الف – هبه ای است که در آن قصد قربت می شود.

 

ب – هدیه به نوعی هبه گفته می‌شود که در آن مال مرهونه از مکانی به مکان دیگر برده می‌شود تا به منظور احترام و اکرام دیگری به او تقدیم گردد، به همین دلیل هدایا راجع به اموال منقول به کار می‌رود.

 

ج – جایزه نوعی از هبه است که از جانب مقام بالاتر به منظور تشویق و ترغیب دیگری انجام می گیرد.

 

شرایط عقد هبه

 

برای درک این موضوع که هبه دارای چه شرایطی است (شرایط عقد هبه) و جزء عقود لازم یا جایز به شمار می‌آید، باید ابتدا هر یک از عقود لازم و جایز تعریف شوند.

به عقدی اطلاق می‌شود که در آن هیچ یک از طرف های قرارداد اختیار برهم زدن و فسخ آن را ندارند، مگر در مواردی که در آن شرط فسخ ذکر شده باشد. از جمله عقود لازم می‌توان به عقد بیع (خرید و فروش)، عقد اجاره و … نام برد.

 

 

 

عقد جایز/ شرایط عقد هبه

 

به عقدی گفته می‌شود که در آن هر کدام از دو طرف، در هر زمان که اراده کنند، می‌توانند که آن را لغو و برهم بزنند. عقد وکالت، عقد ودیعه و … از جمله عقود جایز محسوب می‌شوند.

طبق ماده ۸۰۵ قانون مدنی که مقرر می‌دارد: بعد از فوت واهب یا متهب رجوع ممکن نیست‌. با وجود این، به نظر می رسد، رجوع از عقد هبه امری شخصی است و ولی یا مقیم واهبی که پس از هبه کردن محجور (دیوانه) شده است، نمی‌تواند از آن رجوع کند و شخص واهب باید در این باره تصمیم بگیرد. بنابر این با توجه به ماده ۸۰۵ قانون مدنی، می‌توان دریافت که هبه از جمله عقود لازم است. زیرا در این عقد بر خلاف عقود جایز، شخص اهدا کننده نمی‌تواند عقد هبه را منحل کند و در واقع از آن رجوع کند.

 

 

 

 

 

شرایط قانونی عقد هبه

 

بر اساس ماده ۷۹۵ قانون مدنی، هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می‌کند؛ به عبارت دیگر او مال خود را به طور مجانی به ملکیت دیگری در می‌آورد.

 

شرایط عقد هبه طبق قانون، به این گونه است که عقد هبه واقع نمی‌شود، مگر با قبول متهب و قبض او. با توجه به این تعریف، مادامی که متهب مال را قبض (دریافت) نکرده باشد، عقد هبه منعقد نشده است؛ بنابر این، رجوع هم موضوعیت نمی‌یابد و واهب می‌تواند هر زمان که بخواهد آن مال را پس بگیرد.

 

اگر عقد هبه منعقد و عین موهوبه هم قبض شده باشد، واهب در صورتی می‌تواند از عقد رجوع کند و مال موهوبه را پس بگیرد که دو شرط محقق شده باشد:

 

حق رجوع واهب از بین نرفته باشد. شرط اول که روشن است؛ چنانچه عین مال از بین رفته باشد؛ دیگر امکان رجوع وجود نخواهد داشت.

 

شرایط عقد هبه، بر اساس مقررات قانونی عقد هبه در صورتی به طور صحیح واقع می شود که متهب یا کسی که مال به او منتقل شده است، عین موهوبه را قبض کند. قبض کردن یعنی اینکه مال را دریافت کند و به تصرف خودش درآورد. بر همین اساس، عقد هبه در صورتی صحیح واقع شده است که مال به دست گیرنده برسد؛ لذا در صورتی که مال به دست گیرنده نرسیده باشد، هنوز عقد به طور تمام و کمال واقع نشده است و واهب یا کسی که مال را بخشیده است، می تواند آن را پس بگیرد.

 

البته در هر زمانی هم که واهب بخواهد، می تواند از هبه رجوع نماید. رجوع از هبه یعنی اینکه مالی را که بخشیده است پس بگیرد. در واقع از آن جهت که عقد هبه یک عقد جایز است، واهب یا هبه کننده می تواند با شرایطی، در دادگاه دعوای رجوع از هبه مطرح کند.

 

ارکان عقد هبه

 

مرسوم است که برای بررسی کردن عقود، ابتدا ارکان آن عقد را مورد بررسی قرار می دهند. با این امر، می توانیم اطلاعات بهتری راجع به آن عقد بدست آوریم. مثلا در عقد هبه، می توانیم سه رکن را مورد بررسی قرار بدهیم .

 

ارکان عقد هبه عبارت است از:

1. واهب: شخصی است که مالی را به طور رایگان به شخصی می بخشد.

2. متّهب: عبارت است از کسی که به موجب عقد هبه مالی را به دست می آورد.

3. عین موهوبه: عبارت است از مالی که به موجب عقد هبه به مالکیت دیگری در می آید.

 

 

 

 

 

موانع رجوع از هبه

 

منظور از رجوع از هبه یعنی بازگشت و انصراف فرد اهدا کننده از مال یا ملکی است که در قالب عقد هبه به شخص دیگری اهدا کرده است. اما در برخی موارد رجوع و بازگشت از عقد امکانپذیر نیست و با موانعی روبه رو است. که در زیر به این موارد اشاره شده است.

• در مواردی که تملیک کننده مال یا ملکی  را به پدر یا مادر و یا فرزندان خود اهدا کند، امکان بازگشت از عقد هبه وجود ندارد. به عبارت دیگر در صورتی که اهدا گیرنده یکی از فرزندان یا پدر و مادر تملیک کننده باشد، قابلیت رجوع به عقد ممکن نیست.

• در صورتی که عقد هبه در مقابل چیز دیگری باشد و آن چیز نیز محقق شده باشد؛ قابل رجوع نیست.

• یکی دیگر از موارد غیر قابل رجوع بودن عقد هبه زمانی است که مال یا ملک از تملک اهدا گیرنده خارج شده و وی دیگر مالک آن نباشد.

• ایجاد تغییر در مال یا ملک تملیکی است. به طور مثال اگر موهوبه یک زمین باشد و در آن ساختمانی احداث شود.

در خصوص این سؤال که برای امکان بازگشت و حق رجوع می‌توان شروطی در نظر گرفت یا خیر باید در نظر داشت که در این مورد علی رغم اختلاف نظرهایی که بین حقوقدانان وجود دارد باید گفت به طور کلی تعیین شروطی برای ایجاد حق رجوع و بازگشت برای تملیک کننده در عقد، از نظر حقوقی امکان پذیر است.